Sychta Bernard (1907–1982), ksiądz rzymskokatolicki, językoznawca, etnograf, dramatopisarz, psychiatra.
Ur. 21 III w Puzdrowie pod Kartuzami (Kaszuby), był synem Jana, rolnika i właściciela cegielni, oraz Anny z domu Karszna. Miał trzynaścioro rodzeństwa, m.in. siostrę Annę (1914–1974), działaczkę kaszubską.
S. uczył się w czteroletniej szkole powszechnej w Puzdrowie (1914–18), a następnie w gimnazjach w Gdańsku (1918–20) i Wejherowie (od r. 1920). W r. 1925 napisał polskim językiem literackim oraz kaszubskim trzyaktową wierszowaną Szopkę kaszubską (niezachowana), wystawioną przez młodzież wejherowskiego gimnazjum. Po uzyskaniu matury w r. 1928 podjął studia filozoficzno-teologiczne w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie. Pisał kolejne sztuki, m.in. We Gwiôzdkę (wyst. 23 III 1930 w Domu Polskim w Gdańsku, w wersji poszerzonej pt. Gwiôzdka ze Gduńska, wyst. m.in. w teatrze w Wejherowie 12 II 1932, wyd. pośmiertne, Gd. 1988), w której przedstawił stare kaszubskie zwyczaje wigilijne. Jest też autorem ok. 30 pieśni religijnych, zamieszczonych m.in. w zbiorze „Z Panem Bogiem. Modlitewnik – śpiewnik” (Pelplin 1977). W „Przeglądzie Homiletycznym” (1931 z. 1) opublikował artykuł z zakresu teologii przyrody Lud a przyroda. Dn. 17 XII 1932 przyjął święcenia kapłańskie. Pracował jako wikary w parafii p. wezw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Świeciu (styczeń–marzec 1933), a następnie w Sarnowie pod Chełmżą (marzec–grudzień t.r.). Od początku r. 1934 był ponownie wikarym w Świeciu, pełniąc jednocześnie funkcję kapelana w miejscowym szpitalu dla chorych psychicznie. W Świeciu napisał komedię w dialekcie kociewskim Duchy w klasztorze (wyst. 18 XI t.r.), graną też t.r. w Chełmnie (niezachowana). W kwietniu 1935 bp chełmiński Stanisław W. Okoniewski mianował go kapelanem Krajowego Szpitala Psychiatrycznego w Kocborowie pod Starogardem Gdań. S. zaprzyjaźnił się tam z dyrektorem zakładu, Tadeuszem Bilikiewiczem. Publikował artykuły i recenzje z zakresu psychiatrii duszpasterskiej w „Miesięczniku Diecezji Chełmińskiej”, m.in. Duszpasterz wobec histerii. Przyczynek do psychiatrii pastoralnej (1936 nr 10) i Z zagadnień duszpasterstwa psychiatrycznego (1938 nr 4–5). Organizował spotkania dyskusyjne poświęcone nauce i sztuce, z udziałem profesorów pelplińskiego seminarium oraz pisarzy regionu kaszubskiego, m.in. Władysława Pniewskiego. Napisał w tym czasie dalsze utwory sceniczne: dramat kaszubski Dzéwczę i miedza oraz Hanka sę żeni (wyst. m.in. w teatrze w Kartuzach 22 VIII 1937, wyd. Wesele kaszubskie, z muzyką i śpiewem, Wejherowo 1937), a także sztukę Wesele kociewskie, z melodią, uwagami językowymi i przypisami na temat strojów i obrzędów (Gdynia 1959) oraz patriotyczny dramat historyczny Spiącé uejskue (Wejherowo 1937, znacznie odbiegający od rkp. Przebudzenié), Budzta spiącëch (Wejherowo 1939 – nakład w całości zniszczony przez Niemców). Dramaty S-y, napisane barwnym, obrazowym językiem, twórczo wykorzystujące folklor Kaszub i Kociewia oraz kultywujące polskość tych regionów, zdobyły w społeczeństwie polskim znaczną popularność.
Latem 1939 chory na tyfus S. leczył się w szpitalu w Toruniu; na przełomie września i października t.r., podczas ewakuacji szpitala, zbiegł; odtąd przez dwa lata ukrywał się w mieszkaniu Bilikiewicza. W październiku 1941 znalazł schronienie w Osiu (Bory Tucholskie); zapewne w tym czasie napisał dramat Ostatnô gwiôzdka Mestwina czyli słoneczniéczié pomorścié (wyd. pośmiertne, Gd. 1985). Po zakończeniu wojny wrócił w r. 1945 do pracy w szpitalu psychiatrycznym w Kocborowie. Równocześnie podjął studia etnograficzne na Uniw. Pozn. i w kwietniu 1946 uzyskał magisterium na podstawie napisanej u Eugeniusza Frankowskiego pracy Etnografia Kaszubów (niewyd.). W czerwcu 1947 obronił na Uniw. Pozn. doktorat, którego promotorem był Roman Pollak, pt. Kultura materialna Borów Tucholskich na tle etnografii kaszubskiej i kociewskiej (wyd. pośmiertne, Gd.–Pelplin 1998).
Dn. 22 VII 1947 bp Kazimierz J. Kowalski mianował S-ę proboszczem paraf. katedralnej w Pelplinie. T.r. został S. również wykładowcą psychiatrii duszpasterskiej w miejscowym seminarium duchownym. Dn. 5 VII 1949 uzyskał urzędowe potwierdzenie kwalifikacji i uprawnień z zakresu psychologii, psychopatologii i psychiatrii w Akad. Med. w Gdańsku. Na łamach „Orędownika Diecezji Chełmińskiej” publikował artykuły z zakresu psychiatrii, m.in. Psychiatria duszpasterska (1947 nr 6, 1949 nr 2) i Zadania nowoczesnego duszpasterstwa psychiatrycznego (1948 nr 3). Równocześnie prowadził badania językowo-folklorystyczne; w l. 1955–8 ogłaszał na ten temat artykuły w krakowskim „Języku Polskim”: Element morski w kaszubskiej frazeologii (1955 z. 1), Przezwiska u Kaszubów (1956 z. 2–3), Kaszubskie nazwy diabła (Wyjątki ze słownika kaszubskiego) (1957 z. 1), Twórcze zdolności językowe Kaszubów (na przykładzie synonimów biedronki) (1958 z. 3). Publikował także w piśmie „Onomastica” (Etymologia ludowa kaszubskich nazw miejscowych, 1958 z. 2), „Roczniku Gdańskim” (Kaszubskie grupy regionalne i lokalne. Ich nazwy i wzajemny stosunek do siebie, T. 17–18: 1958–9) oraz „Literaturze Ludowej” (Miasta, miasteczka i wsie kaszubskie w literaturze ludowej, wierzeniach i obrzędach, 1959 nr 1–2). Jako proboszcz przeprowadził w r. 1958 remont kościoła w Pelplinie; jednak z uwagi na swoje badania językowo-etnograficzne kilkakrotnie prosił o zwolnienie z funkcji parafialnych. W r. 1960 papież Jan XXIII mianował go tajnym szambelanem, a w r. 1964 bp Kowalski – kanonikiem gremialnym kapit. katedralnej chełmińskiej.
W r. 1967 rozpoczął S. publikację Słownika gwar kaszubskich na tle kultury ludowej (Wr.). Dzieło to zawierające ok. 80 tys. haseł obejmowało siedem tomów, wydawanych sukcesywnie do r. 1976. Poza podstawowym zasobem codziennego słownictwa Kaszubów zawierało pełne inwencji językowej ekspresywne słownictwo zakochanych i dzieci, hipokorystyczne formy wyrazowe, wyrazy dźwięko-naśladowcze, nazwy własne zwierząt i miejsc. W metodzie leksykograficznej korzystał S. z doświadczeń „Słownika języka polskiego” pod redakcją Witolda Doroszewskiego. Materiał zarówno językowy, jak i folklorystyczny zebrał samodzielnie w terenie, bez korzystania z zasobu słownictwa literackiego (poza własnymi utworami).
W r. 1967 zwolniony został S. z prowadzenia wykładów w seminarium pelplińskim; przeniesiony w r. 1969 w stan spoczynku, zamieszkał w pelplińskiej kanonii. W r. 1972 został członkiem honorowym Gdańskiego Tow. Naukowego, a w r. 1974 Zarząd Główny Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego wybił medal na jego cześć. Otrzymał też S. nagrody ministra kultury i sztuki (1975) oraz im. Kazimierza Nitscha (1977), a także nagrodę i medal im. Oskara Kolberga (t.r.). W r. 1978 został członkiem honorowym Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. W r. 1980 rozpoczął wydawanie drugiego wielkiego dzieła – Słownika kociewskiego na tle kultury ludowej (Wr.). W większym stopniu wykorzystał w nim materiał folklorystyczny (bajki, pieśni, wyliczanki, rymy przedrzeźniające, opisy wierzeń, tańców i obrzędów), ale mniej dokładnie dokumentował geografię wyrazową. Za życia S-y ukazały się dwa tomy Słownika kociewskiego (Wr. 1980), tom trzeci opublikowany został pośmiertnie (Wr. 1985). Dn. 3 XII 1981 Uniw. Gdań. nadał S-ie doktorat honoris causa «w uznaniu zasług dla poznania kultury oraz gwar Kaszub i Kociewia». T.r. otrzymał S. nagrodę wojewody gdańskiego, a w r. 1982 «Medal Mikołaja Kopernika».
Przez całe życie uprawiał S. malarstwo, najczęściej pejzażowe; pozostawił ok. stu obrazów (pastele, rysunki czarną i białą kreską, akwarele) oraz karykatur, które znajdują się w Muz. Diecezjalnym w Pelplinie i zbiorach prywatnych. Zmarł 25 XI 1982 w Gdańsku, został pochowany 29 XI na cmentarzu parafialnym w Pelplinie.
Pośmiertnie ukazały się nowele S-y pt. Szkódnica („Pomorze” 1987 nr 4) oraz korespondencja (Listy ks. doktora Bernarda Sychty, „Pomerania” 1992 nr 12, oprac. H. Popowska-Taborska, Listy Bernarda Sychty 1937–1982, Gd. 1994, oprac. A. Bukowski, Listy ks. Bernarda Sychty i prof. Gerarda Labudy do Lecha Bądkowskiego, W.–Gd. 2006, red. L. Pszczółkowska, W. Kiedrowski). Imieniem S-y nazwano m.in. szkoły podstawowe w Puzdrowie i Kościerzynie, Liceum Katolickie w Świeciu, Miejską Bibliotekę Publiczną w Starogardzie Gdań. i Bibliotekę Publiczną w Pelplinie, a także ulice i place m.in. w Gdańsku, Gdyni, Starogardzie Gdań., Kartuzach, Pucku, Skórczu i Sierakowicach. Tablice pamiątkowe wmurowano m.in. w Skórczu, Pelplinie i Puzdrowie. W r. 2007, ogłoszonym przez Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie «Rokiem Sychty», podjęto prace nad reedycją Słownika gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, a Inst. Kaszubski w Gdańsku rozpoczął krytyczne wydanie Dramatów Bernarda Sychty (Gd. 2008).
Bibliogr. dramatu pol., II; Biernacki F., Milewski J., Bedeker kociewski, Gd. 1986; Bolduan T., Nowy bedeker kaszubski, Gd. 2002; Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny, Gd. 2002; Landowski R., Nowy bedeker kociewski, Gd. 2002; Literatura XX w., II; Literatura Pol. Enc., II; Milewski J., Mały słownik duchownych Kociewia ofiar represji 1939–1956, Starogard Gdań. 1994; Misiorny M., Pisarze gdańscy. Informator o gdańskim środowisku literackim, Gd. 1969; Mross H., Pracownicy naukowo-dydaktyczni Seminarium Duchownego w Pelplinie 1945–1995. Słownik biobibliograficzny, Pelplin 1997 (bibliogr.); Ostrowska R., Trojanowska L., Bedeker kaszubski, Gd. 1974; Słown. Pol. Teologów Katol., VIII; Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, L. 1995 III; Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Gd. 1997 IV; W. Enc. Powsz. (PWN), XXVI; – Bilikiewicz A., Ks. dr Bernard Sychta jako znawca psychiatrii duszpasterskiej, „Pomerania” 1993 nr 7–8; Breza E., Ksiądz doktor Bernard Sychta jako literat i naukowiec, „Zesz. Nauk. Wydz. Human. Uniw. Gdań. Prace Językoznawcze” 1979 nr 6; tenże, Życie i osiągnięcia ks. dra Bernarda Sychty, „Studia Gdań.” T. 6: 1986; Drzeżdżon J., O niewydanych dramatach Bernarda Sychty, w: Społeczność zrzeszona 1956–1971, Gd. 1971; Hinze F., Bernard Sychta, „Zeitschr. für Slavistik” Bd. 30: 1985 H. 3; K i e drowski W., Słownik Bernarda Sychty, Gd. 1975; Mětšk F., Kašubski spisowacel B. Sychta a Serbja, „Rozhlad” 1968 nr 3; Milewski J., Bernard Sychta (1907–1982) – twórca słowników Kaszub i Kociewia, „Liter. Lud.” 1988 nr 1; tenże, Ks. prałat dr Bernard Sychta twórca słowników Kaszub i Kociewia (1907–1982), Starogard Gdań. 1993; Neureit e r F., Geschichte der kaschubischen Literatur, München 1991; tenże, Historia literatury kaszubskiej. Próba zarysu, Gd. 1982; tenże, Kaschubische Anthologie, München 1973; Popowska-Taborska H., O słowniku gwar kaszubskich na tle kultury ludowej Bernarda Sychty, „Liter. Lud.” 1964 nr 4–6; taż, O słowniku kaszubskim Bernarda Sychty, „Jęz. Pol.” 1963 nr 1–2; Popowska-Taborska H., Breza E., Bernard Sychta – etnograf, psychiatra, dramaturg i leksykograf, „Liter. Lud.” 1983 nr 4–5; Szulist W., Bernard Sychta – autor wielkiego słownika gwar kaszubskich, „Roczniki Human.” 1972 z. 4; tenże, Ks. prałat dr Bernard Sychta (1907–1982), „Studia Pelplińskie” T. 14: 1983; tenże, W hołdzie autorowi słownika gwar kaszubskich, tamże T. 2: 1971; Świrko S., Bernard Sychta – pelpliński pisarz i uczony, „Liter. Lud.” 1959 nr 1–2; T reder J., Frazeologia w słowniku Bernarda Sychty, „Zesz. Nauk. Wydz. Human. Uniw. Gdań. Prace Językoznawcze” 1985 nr 9; tenże, Kaszubi. Wierzenia i twórczość. Ze słownika Sychty, Gd. 2000; tenże, O słownictwie kociewskim Bernarda Sychty, w: Kociewie w muzyce, Gd. 1986; Walkusz J., Człowiek nauki i benedyktyńskiej pracy. Ks. Bernard Sychta (1907–1982) i jego twórczość, w: Mistrz i przyjaciel, Red. J. Pałucki, L. 1997; tenże, Człowiek rozmieniony na słowa, „Pielgrzym” 2007 nr 6; tenże, Idea polskości Kaszub w twórczości ks. doktora Bernarda Sychty, „Zrzesz Kaszëbskô” 1992 nr 2; tenże, Jubileuszowy wieczór wspomnień o pelplińskim uczonym, „Studia Pelplińskie” T. 9: 1978; tenże, Ks. Bernard Sychta i ks. Tadeusz Borcz – proboszczowie Pelplina drugiej połowy XX wieku, w: Parafia pelplińska i jej duszpasterze w XIX i XX wieku, Red. J. Borzyszkowski, Gd.–Pelplin 2007; tenże, Literacka twórczość księdza Bernarda Sychty, „Roczniki Teolog.” 1998 z. 4; tenże, Piastun słowa. Ks. Bernard Sychta 1907–1982, Gd. 1997 (bibliogr.); tenże, Piórem i słowem. Aktywność literacka polskiego duchowieństwa katolickiego na Pomorzu Nadwiślańskim, Warmii i w Wielkopolsce w latach 1848–1939, Pelplin 2003; tenże, Wojenne losy księdza Bernarda Sychty, „Gaz. Kartuska” 1991 nr 15–16; Żebrowska D., Realia obyczajowe i historyczne w dramaturgii kaszubskiej w latach 1920–1939, „Roczn. Gdań.” 1986 z. 2; taż, Twórczość dramatyczna Bernarda Sychty, „Zesz. Nauk. Wyższego Studium Nauczycielskiego Uniw. Gdań.” T. 2: 1973; – Pro memoria. Ks. Bernard Sychta (1907–1982) a Kociewie […] Jego poprzednicy i następcy, Oprac. J. Borzyszkowski, Gd.–Starogard Gdań. 2007; – Arch. Kurii Biskupiej w Pelplinie: Akta personalne S-y, sygn. 24/14; Paraf. rzymskokatol. p. wezw. św. Marcina w Sierakowicach: Księgi metrykalne; – Spuścizna S-y w posiadaniu bratanicy, Stefanii Sychty z Gdyni.
Jan Walkusz